Washington. Drog – een start-up die desinformatie tegengaat door spelers nepnieuws te laten verspreiden in een onlinegame – en ik organiseren een workshop voor de Amerikaanse overheid. We bespreken vaccinatiemiddelen die Amerikanen moeten beschermen tegen manipulatietactieken van gevaarlijke trollen.
Desinformatie is een steeds groter wordend probleem. De Amerikaanse bevolking is bezorgder dan ooit en is zelfs banger voor desinformatie dan voor terrorisme. Meer dan veertig procent had in 2019 geen vertrouwen meer in Amerikaanse kranten. Ondertussen staat Facebook vol met maar liefst zeventig miljoen interacties per maand met nepnieuwssites.
Propaganda wordt al jaren kwaadwillig ingezet om tegenpartijen in diskrediet te brengen. Stalin bedacht het woord dezinformatsiya, dat in het Nederlands werd vertaald als desinformatie. Dat propaganda de democratie aanzienlijk kan tergen, hebben we gezien in de Tweede Wereldoorlog, toen ze over de radio verspreid werd, tijdens de brexit en de Amerikaanse verkiezingen van 2016. Steve Bannon en zijn campagneteam verspreidden, met behulp van Cambridge Analytica, op grote schaal misleidende content over de Democraten en toonden dit op sociale media aan zwevende kiezers.
De Nederlandse overheid zou alerter moeten zijn op wat zich onder haar ogen afspeelt
Maar in onze paradijselijke achtertuin Nederland hebben we niets te vrezen. Althans, volgens de overheid: ‘Desinformatie en nepnieuws zijn in andere landen een groot probleem’, stelt de rijksoverheid op haar website. Een vrij naïeve stelling, want ook in Nederland zijn er meerdere voorbeelden. Op kleinere schaal gelukkig, maar ook hier worden politieke partijen verleid om de democratie te manipuleren. Zo verspreidde Denk ‘minimaal 1600 berichten en duizenden steunbetuigingen’ vanuit nepaccounts. Het gemak waarmee onlineberichtgeving resulteert in offlineuitingen, zoals demonstraties, is steeds zichtbaarder. In de zomer van 2019 staat een arrestatieteam klaar om in te grijpen bij een toestel van Air Europa, dat zogenaamd gekaapt zou zijn. De online wereld fantaseert erop los, het zouden terroristen met messen zijn. Gelukkig kon het team onverrichter zake huiswaarts.
De Nederlandse overheid zou alerter moeten zijn op wat er zich onder haar ogen afspeelt. Ze heeft een plicht om haar burgers te beschermen, maar lijkt tot nu toe nalatig en naïef. Het is tijd voor beleid om de samenleving bewust te maken van nepnieuwstechnieken. Het gaat niet om de content, maar juist om de tactieken die er achter zitten. Ons sterke medialandschap betekent helaas niet dat mensen niet gemanipuleerd kunnen worden. Beleidsvoering, educatie en bewustwording zouden de kerntaken moeten zijn van een minister van Digitale Zaken, als we die ooit krijgen.
Ondertussen in Washington. We overleggen welke technieken en verhaallijnen de Amerikaan het meest aanspreken: Australische bosbranden, bekendheden die trollenfabrieken opkopen of toch een complexe samenzweringstheorie. Alles om de nieuwe Amerikaanse generatie in te enten tegen desinformatie.
Nu Nederland nog, nu het kalf hier nog niet verdronken is.
Gepubliceerd in het Financieele Dagblad op 29 januari 2020