Dagelijks krijg ik meerdere berichten en tweets over hoe ik me kan beschermen tegen corona. Veel knoflook eten, mijn lichaam insmeren met alcohol en gorgelen met zout. Zouden de adviezen uit de Enkhuizer Almanak komen? Of toch van de zogenaamde artsen uit Zwitserland en Stanford die mij op WhatsApp continu achtervolgen met hun wanhopige adviezen?
Trollenfabrieken draaien op volle toeren. Nu de schijnwerper is verdwenen van de Amerikaanse verkiezingen, richten de trollen zich maar op de pandemie. De WHO labelde deze virale verspreiding van nepnieuws rondom covid-19 ‘een infodemie’. Een groot gevaar, want desinformatie rondom corona kan voor ontwrichting zorgen, voor overbelasting van het gezondheidssysteem en kan officiële patiëntinformatie in de weg staan. Daarnaast kan het op korte termijn paniekinkopen, het hamsteren, bevorderen.
Het opvallendste fake news-bericht dat ik hierover ontving was een audiobericht dat creatief en professioneel in elkaar was geknutseld. Een dame van rond de twintig schat ik, sprak mij toe alsof ik haar beste vriendin was en alsof ze een groot geheim met mij deelde. Haar bron was de neef van de vriendin van haar zus, die bij het crisisteam van de overheid werkt. ‘Hij is bezig met het leger om een straatverbod te regelen. Alles komt plat te liggen. Dit is echt een veilige bron hoor, die jongen ken ik ook persoonlijk.’ Ik hoorde straatruis, alsof ze aan het snelwandelen was naar de supermarkt om het advies stante pede op te volgen.
Als communicatie vaag, niet datagedreven en infrequent is, zorgt dit voor een tekort en gaan mensen dit gat zelf invullen
Als informatie een huis, is, stelt u zich dan het volgende plaatje voor. Over een huis met een goede fundering, stevige muren en bakstenen die netjes in het cement liggen, stellen mensen weinig vragen. ‘Het staat als een huis’, denken bewoners en bezoekers. Bij een huis met een slechte fundering of een bouwfout, is al snel ruimte voor ‘de natuur’. Water en wind zorgen voor scheurtjes in de muren, weggewaaide dakpannen en teleurgestelde bewoners. Die vervolgens gaan speculeren over de oorzaken en de gaten op hun eigen manier dichten.
Zo ook met nepnieuws. Hoe robuuster het huis der informatie staat, hoe minder er plek is voor interpretatie en speculatie. De miljoenen pseudovirologen op Twitter blijven dan stil achter hun mobieltje, er valt immers weinig af te dingen. Als communicatie vaag, niet datagedreven en infrequent is – zoals nu vanuit het RIVM – zorgt dit voor een tekort en gaan mensen dit gat zelf invullen.
Juist nu is er een kans om als samenleving bij te leren en kritischer te zijn dan ooit op bronnen, data en de interpretatie ervan. Als we nu een stapje extra doen, zijn we in het post-corona tijdperk ingeënt tegen desinformatie en geven we trollenfabrieken minder kans om de democratie te ontwrichten.
Gepubliceerd in het Financieele Dagblad op 1 april 2020